Blues (ang. smutek, rozpacz) – gatunek muzyczny wywodzący się ze śpiewów Murzynów amerykańskich z południa USA, z pewnymi wpływami muzyki folk.

Tematyka bluesa częstokroć skupia się wokół realistycznie ujętych relacji damsko-męskich (miłość, zazdrość, wierność, samotność). Niejednokrotnie poruszane są wątki podróży, pracy zarobkowej, wolności. W bluesowych tekstach obecny jest też krytyczny akcent społeczny, od nierówności rasowej po kwestie polityczne.

Podstawowymi instrumentami współczesnego bluesa są harmonijka ustna, gitara czy rzadziej saksofon lub fortepian - podczas gdy pierwotne odmiany tego gatunku wykorzystywały głównie prymitywne instrumenty perkusyjne (drumle, dzwonki) oraz efekt klaszczących dłoni.

Historia bluesa
Pierwszą odmianą bluesa był tzw. blues wiejski (Country Blues) powstały w drugiej połowie XIX w. na południu USA, w stanach Missisipi, Alabama, Luizjana, Georgia i in. Na początku XX stulecia, poprzez emigrację Murzynów z południa do miast północnych USA, blues stał się składnikiem folkloru miejskiego i tu zaczęła kształtować się jego nowa odmiana: blues miejski (Urban Blues).

Z czasem z początkowej formy czysto wokalnej, blues zaczął przekształcać się w wokalno-instrumentalną pieśń śpiewaną z towarzystwem (najczęściej) gitary lub bandżo, aż wreszcie zaczęły powstawać bluesy instrumentalne (początkowo fortepianowe, potem orkiestrowe). Pod koniec I połowy XX stulecia, w gettach murzyńskich wielkich miast amerykańskich narodziła się nowa odmiana bluesa, żywsza, bardziej spontaniczna i żywiołowa, utrzymana w szybszym tempie, określana jako rhythm and blues. Kilkanaście lat później, ta właśnie odmiana wchłonięta przez przemysł rozrywkowy i spopularyzowana w świecie białych, dała początek rock and rollowi, a przezeń, całej późniejszej i rozwijającej się do dziś w różnych fazach - muzyce rockowej i pokrewnej. W latach czterdziestych schemat bluesowy został zaadaptowany przez niektórych muzyków jazzowych stając się istotnym nurtem w tej muzyce.

Źródeł bluesa można się dopatrywać m.in. w pieśniach pracy z okresu niewolnictwa Murzynów amerykańskich, np. work song, oraz w takich przejawach folkloru murzyńskiego jak np. zawołania ulicznych sprzedawców, kołysanki matek i piastunek, opowieści włóczęgów, zawodzenia żebraków, a także w murzyńskiej pieśni religijnej, np. gospel, powstałej ze zbiorowego czytania Biblii, powtarzania przez wiernych słów pastora lub księdza, śpiewnych zawołań do Boga, modlitw, okolicznościowych (związanych z jakimiś ważnymi zdarzeniami lokalnymi) zbiorowych żalów przekazywanych za pośrednictwem melodii, czasami i bez słów (np. słynne bluesowe zawodzenie ślepego żebraka "Blind" Willie'ego Johnsona "Noc była ciemna"). Powszechnie przyznaje się, że blues powstał z gospelsów i work songów Murzynów amerykańskich pracujących głównie na plantacjach bawełny w stanach południowych. W tekstach pieśni bluesowych znaleźć można bezpośrednią i prostolinijną opowieść o tym wszystkim, co dręczyło, zadziwiało, bolało i wzruszało śpiewaków bluesowych.

W latach 30. powstał styl zwany bluesem miejskim urban blues. Łączył wpływy bluesa z Delty z osiągnięciami pionierów techniki single note. Centrum stanowiło Chicago i muzycy zgromadzeni wokół wytwórni Bluebird. Na ogół były to kilkuosobowe składy z gitarą (jeszcze akustyczną), pianinem, coraz częściej harmonijką ustną i basem. Głównymi przedstawicielami byli gitarzyści Big Bill Broonzy, Tampa Red, Scrapper Blackwell, pianiści Leroy Carr, Big Maceo, Blind John Davis, Memphis Slim. Rosnące znaczenie miała harmonijka ustna, głównie za sprawą Sonny Boy Williamsona I czy Jazz Gilluma. W latach 30. powstał też pianistyczny styl boogie woogie. Jego klasyczni przedstawiciele to Pete Johnson, Albert Ammons i Meade Lux Lewis.

Zaś na wybrzeżu, w St. Louis czy Kalifornii w wyniku upadku wielkich orkiestr ery swingu rodził się rhythm and blues - bardziej rozrywkowa forma czarnej muzyki, korzystająca z brzmień i częściowo aranżacji zespołów jazzowych, ale kładąca nacisk na intensywną bluesową rytmikę i szorstkość. Wiodącą rolę mieli tam wokaliści, tzw. shouterzy, m.in. Big Joe Turner czy Jimmy Rushing lub saksofoniści. Najwybitniejszym przedstawicielem tego pionierskiego okresu, który niemal dekadę później przerodził się w jump bluesa, był Louis Jordan.

W pierwszej połowie lat 40. objawił światu swój geniusz T-Bone Walker, pionier gitary elektrycznej. Jego technika i styl zrewolucjonizowały całą gitarową muzykę rozrywkową. Wpłynął niemal na każdego gitarzystę grającego na gitarze elektrycznej (pomijając technikę slide - tu podobną rolę odegrał Muddy Waters). Lata 40. po II wojnie św. to czas dominacji bluesa z Zachodniego Wybrzeża, tzw. West Coast Blues. Za ojca tego stylu uważa się właśnie T-Bone'a Walkera. Kontynuatorami byli Pee Wee Crayton, Lowell Fulson.

Na przełomie lat 40. i 50. za sprawą Muddy'ego Watersa i Williego Dixona zaczął kształtować się blues chicagowski. Jego specyficzność można najkrócej ująć jako silnie zelektryfikowany blues z Delty z niezwykle intensywnym akcentem rytmicznym. W zespole Watersa zaczynali swą karierę tak znani muzycy jak Jimmy Rogers, Otis Spann czy Little Walter. Little Walter jest też rewolucjonistą brzmienia harmonijki ustnej. To dzięki niemu harmonijka elektryczna do dziś jest symbolem brzmienia elektrycznego bluesa. Inni artyści należący do kanonu chicagowskiego bluesa to np. Elmore James, Robert Nighthawk, Howlin' Wolf, Sonny Boy Williamson II, Junior Wells.

B. B. KingW tym samym okresie działali muzycy rozwijający osiągnięcia T-Bone'a Walkera - Clarence Gatemouth Brown w Teksasie, Guitar Slim w Luizjanie, B. B. King w Memphis. Dzięki nim w połowie lat 50. w Chicago rozwinęli swój styl m.in. Buddy Guy, Magic Sam, Otis Rush, a także na początku Albert King. Wszyscy oni mieli wpływ na późniejszych herosów rocka, jak Eric Clapton, Jimmy Page, Jeff Beck.

W połowie lat 50. do białej publiczności dotarła uproszczona forma muzyki opartej na bluesie nazwana rock'n'roll. Jej najpopularniejszymi twórcami byli Chuck Berry, Elvis Presley, Jerry Lee Lewis.

Lata 50., to czas największego rozwoju i popularności bluesa z Chicago. Wciąż jednak była to tylko muzyka Czarnych, choć pierwsi bluesmani, m.in. Big Bill Broonzy, odwiedzili Europę.

W latach 60. to właśnie Brytyjczycy ulegli fascynacji bluesem. Alexis Korner, John Mayall czy członkowie The Rolling Stones objawiali światu siłę bluesa. Muzyka, którą tworzyli, tzw. brytyjski blues, znacząco wpłynęła na rozwój rocka, czy nawet hard rocka, popularyzując jednocześnie bluesa. W USA na mniejszą skalę taką rolę odnieśli biali miłośnicy i twórcy bluesa - Paul Butterfield i Mike Bloomfield (występowali m.in. z Bobem Dylanem), John Hammond, Canned Heat, Charlie Musselwhite.

Połowa lat 60. to również czas revivalu akustycznego bluesa. Wśród elity studenckiej modny stał się akustyczny, ludowy blues. Odkryto wówczas lub ponownie odnaleziono między innymi Sona House'a, Freda McDowella, Mississippi Johna Hurta, Lightnin' Hopkinsa czy Big Joe Williamsa.

Lata 70. to okres znaczącego spadku popularności bluesa. Aktywne były tylko najbardziej znane zespoły - Muddy'ego Watersa, B. B. Kinga, Alberta Kinga, Juniora Wellsa i kilku innych. Do stylistyki bluesowej coraz częściej włączano elementy funku, soulu i rocka.

Robert CrayLata 80. to czas bluesowego odrodzenia. Przyczynili się do tego tacy artyści jak Stevie Ray Vaughan, Albert Collins, Robert Cray, The Fabulous Thunderbirds, ale i film The Blues Brothers i muzycy wokół niego zgromadzeni.

Dominujący wpływ na obraz bluesa przełomu lat 80. i 90. miała pełna wirtuozerii twórczość Steviego Raya Vaughana. Wielu młodych muzyków próbowało go naśladować. Jego tragiczna przedwczesna śmierć uczyniła go szybko legendą. Nowi fani bluesa dostrzegli potencjał estetyki bluesa. Skorzystało na tym wielu od dawna tworzących artystów obdarzonych niepospolitym talentem i własną wizją, np. Ronnie Earl, Duke Robillard czy John Campbell.

Za sprawą niezwykle popularnej płyty Erica Claptona Unplugged niejakim zainteresowaniem zaczął ponownie cieszyć się akustyczny blues. Uznanie zdobyli m.in. Keb' Mo, Eric Bibb, Rory Block.

W XXI wieku blues nadal, pomimo niechęci mediów, jest bardzo żywotny. Dostrzega się pewien eklektyzm stylistyczny. Arytści chętnie sięgają też do zaskakujących rejonów muzycznych - hip hop i nowe brzmienia jak Chris Thomas King, R. L. Burnside, Corey Harris, Boo Boo Davis, muzyki różnych kultur Harry Manx (włącza muzykę hinduską), Corey Harris (muzyka jamajska, reggae, muzyka afrykańska). Częściej też stawiają na nastrój Otis Taylor, Kelly Joe Phelps, Sugarcane Collins.

Style
Blues w swej już ponad stuletniej historii wykształcił wielką mnogość stylów i regionalnych odmian. Do najważniejszych z nich należą

Blues chicagowski (ang. Chicago blues), z odmianą Blues zachodniej strony (ang. West Side blues)
Blues klasyczny (ang. Classic blues), blues wykonywany w klubach przez kobiety w latach 20. i 30.
Blues wiejski (ang. country blues)
Blues Delty (ang. Delta blues) , źródłowy blues z Missisipi
Blues Wschodniego Wybrzeża, (ang. East Coast blues) z regionalną odmianą Blues piedmoncki, (ang. Piedmont blues)
Blues harmonijkowy (ang. Harp lub harmonica blues)
Hokum blues
Blues luizjański, swamp blues
Współczesny blues elektryczny
Blues teksański
Blues elektryczny (ang. Electric blues)
jump blues
Blues miejski (ang. Urban blues)
Blues Zachodniego Wybrzeża, (ang. West Coast blues)

Forma
Klasyczny blues jest najczęściej formą 12-taktową (czasami spotyka się też budowę 16-taktową, rzadko 8-, 10- i 20-taktową). Zasadniczo opiera się na trzech podstawowych akordach systemu harmonicznego dur-moll: tonice, subdominancie i dominancie, lecz otwarty jest na nieograniczone możliwości interpretacyjne i improwizacyjne. Zbliżony w swej melodyce do potocznego języka angielskiego daje też olbrzymie możliwości w improwizowaniu tekstów śpiewanych przez artystę. Melodyczna skala bluesa charakteryzuje się w zapisie obniżonymi o pół tonu III, V, VII stopniem skali majorowej tworząc tzw. blue notes. W rzeczywistości bluesman używał blue notes, gdzie chciał. Wykonywany był zwykle na gitarze, pianinie, harmonijce lub nawet śpiewany a cappella.

Taniec
Blues to także rodzaj tańca w wolnym tempie, wywodzącego się z pieśni Murzynów amerykańskich.